Giám sát không phải cứ ra nghị quyết là xong mà phải có hiệu lực, rõ trách nhiệm

Sáng 17/11, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổ chức Hội nghị triển khai Chương trình giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội năm 2024 tại Hội trường Diên Hồng, Nhà Quốc hội, kết nối trực tuyến với 62 điểm cầu tại các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

9 tham luận được trình bày tại hội nghị, Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang cũng phát biểu về nhiều vấn đề quan trọng trước khi Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ phát biểu bế mạc.

Điểm sáng trong hoạt động giám sát

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhấn mạnh, đây là hội nghị lần thứ 3 được tổ chức trong nhiệm kỳ, nhằm đánh giá kết quả thực hiện chương trình giám sát năm 2023 và triển khai chương trình giám sát năm 2024. Cách thức tổ chức hội nghị toàn quốc về công tác giám sát qua thực tiễn chứng minh hiệu quả cao, thống nhất nhận thức và hành động, nhận diện rõ việc cần làm để kết quả hoạt động giám sát của Quốc hội ngày càng tốt hơn.

Cũng theo Chủ tịch Quốc hội, nói đến giám sát của Quốc hội theo nghĩa rộng là bao gồm giám sát tối cao của Quốc hội, giám sát của UBTVQH, của Hội đồng Dân tộc, cơ quan của Quốc hội, đoàn đại biểu Quốc hội và từng đại biểu Quốc hội.

Nhìn lại kết quả năm 2023, ông Vương Đình Huệ khẳng định Quốc hội đã quan tâm tiếp tục xây dựng khung khổ pháp lý, hoàn thiện thể chế để tăng cường hiệu lực, hiệu quả giám sát. Ngay đầu nhiệm kỳ, công tác giám sát được xác định là nội dung trọng tâm, then chốt để nâng cao hiệu quả hoạt động Quốc hội nói chung, vì liên quan trực tiếp, tác động tích cực đến công tác lập pháp và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước.

Hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn được tiến hành đều đặn 2 lần trong năm ở cả kỳ họp Quốc hội và phiên họp UBTVQH, là sự cố gắng rất lớn. Hình thức và phương thức tổ chức có đổi mới, lựa chọn chủ đề cũng được quan tâm hơn. Như tại Kỳ họp thứ 6, với việc sắp xếp 4 nhóm lĩnh vực, lần đầu tiên Thủ tướng, các Phó Thủ tướng và 21 bộ trưởng, trưởng ngành trực tiếp trả lời chất vấn, được cử tri và đại biểu đánh giá cao.

Đánh giá giám sát chuyên tiếp tục là điểm sáng, Chủ tịch Quốc hội khẳng định 2 chuyên đề của Quốc hội và 2 chuyên đề của UBTVQH được thực hiện nghiêm túc, hiệu lực, hiệu quả được tăng cường. Thay vì hầu hết nội dung giám sát chuyên đề trước đây theo kiểu “hậu kiểm” thì những năm qua lựa chọn vấn đề đang trong quá trình điều hành, tổ chức thực hiện, như về công tác quy hoạch, 3 chương trình mục tiêu quốc gia.

“Ban đầu có ý kiến cho rằng mới làm vài năm thì giám sát làm gì. Nhưng với quy hoạch, nhờ giám sát mà Quốc hội ban hành được Nghị quyết 61 gần như tháo gỡ các vướng mắc, tồn đọng, xử lý khoảng trống pháp lý. Không có giám sát thì không biết giờ công tác quy hoạch thế nào và đến đâu. Với 3 chương trình mục tiêu, ngay khi đặt vấn đề giám sát đã có chuyển biến, đến khi tiến hành giám sát tạo chuyển biến lớn, cùng với Chính phủ tháo gỡ khó khăn, vướng mắc khi triển khai. Các báo cáo kết quả giám sát đều được đại biểu Quốc hội đánh giá cao” – ông Vương Đình Huệ nói.

Bên cạnh đó, “giám sát lại”, tức giám sát vấn đề sau giám sát được quan tâm hơn, đi đến cùng vấn đề. Bên cạnh yêu cầu thực hiện nghiêm các nghị quyết thì Đảng đoàn Quốc hội, UBTVQH còn gửi báo cáo kết quả giám sát đến cấp có thẩm quyền, cơ quan chức năng của Trung ương.

“Đã làm và sẽ là tiếp. Không phải ban hành nghị quyết là xong. Giám sát phải có hiệu lực. Tốt phải được biểu dương nhưng sai phạm phải xem xét xử lý; vấn đề có khuyết điểm thì phải kiểm điểm, rút kinh nghiệm. Không thể nói chung chung được” – Chủ tịch Quốc hội nêu quan điểm.

Một điểm nhấn trong công tác giám sát vừa qua là việc tổ chức lấy phiếu tín nhiệm với người được Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn. Quốc hội hành Nghị quyết 96 về việc lấy phiếu tín nhiệm để cụ thể hoá chủ trương của Đảng. Việc lấy phiếu được thực hiện đúng quy định, quy trình, thận trọng, chu đáo, kỹ lưỡng; đảm bảo dân chủ, công khai, minh bạch; kết quả công bố công khai ngay, được dư luận và đại biểu đánh giá cao.

Việc xây dựng các báo cáo thẩm tra của HĐDT và các uỷ ban của Quốc hội, UBTVQH ngày càng ngắn gọn, súc tích, tính khoa học, phản biện cao hơn, “khắc phục tình trạng “3 sôi 2 lạnh”, khen một tí và chê một tí, chẳng đâu vào đâu”.

Kết quả giám sát giải quyết kiến nghị của cử tri; tiếp công dân, giải quyết khiếu nại tố cáo cũng được ghi nhận và đánh giá cao, nhất là việc tổ chức thảo luận tổ, thảo luận hội trường ở kỳ họp chứ không chỉ gửi đại biểu nghiên cứu. Công tác dân nguyện được xem xét hằng tháng.

Ngoài ra, trên cơ sở Nghị quyết 101 về kỳ họp thứ 5, cả Quốc hội và Chính phủ gần như tổng rà soát hệ thống văn bản quy phạm pháp luật và báo cáo Quốc hội tại đợt 1 kỳ họp thứ 6. Kết quả rà soát giải đáp được một phần câu hỏi trước đây được đặt ra. Đó là có vấn đề liên quan thể chế, chính sách từ luật tới nghị định, thông tư, văn bản quy phạm pháp luật cho đến quá trình tổ chức thực thi. Đây là dữ liệu đầu vào rất quan trọng phục vụ công tác xây dựng pháp luật thời gian tới.

Giải trình xong “tất cả lại về” thì khó hiệu lực, hiệu quả

Bên cạnh kết quả đạt được, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cũng thẳng thắn chỉ ra một số tồn tại, hạn chế trong công tác giám sát. Đó là cần nghiên cứu giải quyết mối quan hệ giữa “diện” và “điểm”, tức tính chất giám sát toàn diện và có trọng tâm, trọng điểm. Bởi, giám sát không thể bao quát hết, cứ dàn trải thì không giải quyết vấn đề gì. Quá trình giám sát có lúc còn ít chú ý đến mục tiêu và yêu cầu của chuyên đề nên nhiều khi “bơi trong số liệu”.

Ông cũng cho rằng, qua giám sát góp phần kiến tạo phát triển được thể hiện rõ, như ban hành các nghị quyết tháo gỡ khó khăn, vướng mắc được nhận diện qua giám sát. Nhưng việc xác định trách nhiệm nhiều khi báo cáo tóm tắt chỉ mấy dòng trong khi đáng ra đây phải là phần nổi sau giám sát.

“Phát hiện nhiều nhưng cuối cùng nói hoà cả làng, không khéo lại “3 sôi 2 lạnh”. Tình trạng nể nang vẫn còn. Xuống tận nơi phát biểu rất hùng hồn nhưng về nhà đi đâu hết. Thực chất có kiến nghị gì thì cũng chỉ để cho tốt hơn, chứ không phải “vấn đề nặng nhẹ”. Anh làm không ra gì cũng chẳng sao thì mất động lực phát triển. Xác định rõ trách nhiệm, kiến nghị cụ thể cũng là kiến tạo phát triển” – ông Vương Đình Huệ nói.

Ghi nhận sự nỗ lực và kết quả giám sát của Hội đồng dân tộc và các uỷ ban thời gian qua, song Chủ tịch Quốc hội cho rằng cần linh hoạt, nhạy bén, sát thực hơn. Bởi có những cuộc giải trình mà từ khi có chủ trương đến lúc thực hiện mất vài ba tháng thì mất ý nghĩa, không kịp thời, không bám sát được vấn đề nổi lên.

Giám sát văn bản quy phạm pháp luật, theo ông Vương Đình Huệ, dù có tiến bộ nhưng còn xa mới đạt yêu cầu. Bên cạnh đó công tác giám sát của đoàn ĐBQH, nhất là của ĐBQH chưa nhiều.

Về chương trình giám sát năm 2024, Chủ tịch Quốc hội lưu ý năm sau là thời điểm chuẩn bị cho đại hội đảng cấp cơ sở; diễn ra đợt sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã, nên hoạt động nghiên cứu khảo sát thực tế, phối phối hợp phải hết sức cân nhắc để vừa đạt mục tiêu giám sát mà đỡ phiền địa phương, cơ sở.

Lưu ý nội dung các cuộc giám sát chuyên đề năm 2024 đã có sẵn nhiều dữ liệu khi Chính phủ báo cáo Quốc hội về thực hiện Nghị quyết 43; Quốc hội xem xét thông qua các luật về đất đai, nhà ở, bất động sản; cho ý kiến về luật giao thông... đều có đánh giá tổng kết thi hành luật, ông Vương Đình Huệ đề nghị cần khai thác kho dữ liệu này, còn lại tập trung vào đánh giá việc ban hành quy định chi tiết và tổ chức thực thi.

Chủ tịch Quốc hội cũng nhấn mạnh sớm nghiên cứu ban hành nghị quyết của UBTVQH hướng dẫn hoạt động giải trình tại Hội đồng Dân tộc, các cơ quan của Quốc hội. “Giám sát và giải trình xong có kết luận không? Nếu giải trình xong tất cả lại về, chả có kết luận, nghị quyết thì không có ích gì” – ông Vương Đình Huệ nói.