Hai thập kỷ đáng tự hào của Trung tâm Môi trường nông thôn 

Trung tâm Phát triển Môi trường Nông thôn – tiền thân của Trung tâm Môi trường nông thôn hiện nay, được Ban Thường vụ Trung ương Hội Nông dân Việt Nam ra quyết định thành lập vào ngày 14/4/1999 tại Quyết định số 18 QĐ/HND. Trung tâm là đơn vị sự nghiệp hoạt động theo Nghị định 35-HĐBT ngày 28/01/1992 của Hội đồng Bộ trưởng lúc đó, nay là Chính phủ, với tổ chức bộ máy gọn nhẹ gồm: Giám đốc là ông Trần Đức Giang – nguyên Tổng thư ký Uỷ ban Môi trường Việt Nam (một thời gian sau, ông Lê Văn Nhẫn- Phó Chủ tịch Trung ương Hội Nông dân Việt Nam được Ban Thường vụ Trung ương Hội phân công kiêm nhiệm Giám đốc Trung tâm); 03 Phó Giám đốc là: Bà Nguyễn Thị Huệ - nguyên Phó Chủ tịch Hội Nông dân Việt Nam; ông Nguyễn Nguyên Cương - Kỹ sư quản lý môi trường, và bà Nguyễn Thị Lương - kỹ sư sinh học. Nhân lực khoa học, cán bộ nghiệp vụ, thủ quỹ, kế toán của Trung tâm lúc đó do Giám đốc chọn và quyết định trả lương. Chức năng, nhiệm vụ chính của Trung tâm những ngày đầu thành lập chủ yếu là tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức, kiến thức cho cán bộ, hội viên nông dân về bảo vệ môi trường; tổ chức thực thi các đề tài, dự án phát triển môi trường nông thôn; tham gia, phối hợp các chương trình và đề tài khoa học của các ngành, đại phương…

Đến năm 2004, trước yêu cầu bức thiết về bảo vệ tài nguyên, môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu, Ban Giám đốc Trung tâm Phát triển Môi trường nông thôn đã xây dựng Đề án đổi tên “Trung tâm Phát triển Môi trường Nông thôn” thành tên mới là “Trung tâm Môi trường nông thôn”, sửa đổi, bổ sung tổ chức bộ máy, chức năng, nhiệm vụ của Trung tâm trình Thường trực, Ban thường vụ Trung ương Hội xem xét, cho ý kiến. Thường trực, Ban thường vụ Trung ương Hội đã họp, thống nhất. Đồng chí Vũ Ngọc Kỳ - Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Chủ tịch Ban Chấp hành Trung ương Hội Nông dân Việt Nam đã ký quyết định đổi tên và bổ sung chức năng nhiệm vụ của “Trung tâm Phát triển Môi trường Nông thôn” thành Trung tâm Môi trường nông thôn, theo Quyết định số 407 QĐ/HND ngày 09/8/2004, với chức năng tham mưu, giúp việc cho Ban Thường vụ Trung ương Hội về các vấn đề liên quan đến môi trường, bảo vệ môi trường nông thôn; tổ chức thực thi các dự án, đề tài, đề án, chương trình nghiên cứu, ứng dụng khoa học kỹ thuật và thử nghiệm phòng ngừa và hạn chế tác động xấu đến môi trường nông thôn, tuyên truyền vận động nhằm nâng cao nhận thức cho cán bộ, hội viên và nông dân về bảo vệ tài nguyên, môi trường…

Ra đời vào thời điểm đất nước ta đang trong giai đoạn đổi mới, với nhiều khó khăn từ cơ sở vật chất cho đến con người, khi ấy những tài liệu, sách vở và cả con người có chuyên môn nghiệp vụ về môi trường và nước sạch còn rất ít và thiếu thốn, tuy nhiên Trung tâm Môi trường Nông thôn đã phát huy tinh thần trách nhiệm, chủ động sáng tạo, vượt lên khó khăn, phối hợp với các cơ quan, đơn vị và địa phương tổ chức nhiều hoạt động nổi bật, đồng hành cùng các cấp Hội và người nông dân trong các hoạt động bảo vệ môi trường nông thôn. Trung tâm đã tập trung tranh thủ sự ủng hộ của Thường trực, Ban Thường vụ Trung ương Hội, các Bộ, ngành để tổ chức các lớp tập huấn, xây dựng các mô hình điểm về bảo vệ môi trường, tổ chức các cuộc thi viết tìm hiểu pháp luật về  bảo vệ môi trường nhằm tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho cán bộ, hội viên nông dân và cộng đồng dân cư nông thôn về công tác bảo vệ môi trường; tích cực tham gia vào việc phát hiện và giải quyết, xử lý các vi phạm pháp luật về tài nguyên môi trường trên địa bàn nông thôn; tư vấn, phản biện và góp ý xây dựng cơ chế, chính sách, luật pháp liên quan đến tài nguyên môi trường; giám sát việc thực thi chính sách, pháp luật về tài nguyên môi trường khu vực nông thôn.

Năm 2005, để đáp ứng các yêu cầu về bảo vệ tài nguyên, môi trường, nâng cao vai trò của tổ chức Hội và người nông dân trong công tác bảo vệ môi trường và quản lý, sử dụng đất đai, Chủ tịch BCH Trung ương Hội Nông dân Việt Nam, lúc đó là đồng chí Vũ Ngọc Kỳ và Bộ truởng Bộ Tài nguyên và Môi trường lúc đó là đồng chí Mai Ái Trực đã ký Nghị quyết liên tịch số 02/2005/HND/BTNMT về việc “Phối hợp hành động bảo vệ môi trưởng và quản lý, sử dụng đất đai”. Trong đó, công tác bảo vệ môi trường được các cấp Hội từ Trung ương tới địa phương đặc biệt quan tâm, chú trọng, được lồng ghép vào trong các kế hoạch, các chương trình dự án phát triển kinh tế- xã hội của địa phương.

Dù đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, nhưng trong suốt giai đoạn này, Trung tâm Môi trường Nông thôn đã có nhiều hoạt động nổi bật đồng hành cùng người nông dân trong các hoạt động bảo vệ môi trường nông thôn. Từ những vụ việc lớn như vụ Công ty Vedan Việt Nam (tại Đồng Nai) xả chất thải nguy hại ra dòng sông Thị Vải, gây thiệt hại cho hàng nghìn nông dân, tổ chức Hội Nông dân Việt Nam và các cơ quan chức năng đã ngay lập tức cử cán bộ đến để phối hợp kiểm tra chất lượng môi trường và đưa ra giải pháp cùng doanh nghiệp và người dân khắc phục. Sự vào cuộc sát sao của tổ chức Hội và các cơ quan chức năng cùng nhiều tổ chức chính trị xã hội khác đã khiến Công ty Vedan phải thừa nhận hành vi sai trái và đền bù thiệt hại cho người dân. Tuy nhiên những hệ luỵ về môi trường vẫn còn kéo dài sau đó. Người nông dân xung quanh khu vực xả thải vẫn đối mặt với ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, không dễ khắc phục trong thời gian ngắn.

Tiếp nối những kết quả tích cực trong công tác phối hợp, Bộ Tài nguyên và Môi trường và Hội Nông dân Việt Nam tiếp tục ký Nghị quyết liên tịch số 02/2011/NQLT-BTNMT-HND ngày 13 tháng 5 năm 2011 về việc “Tăng cường phối hợp hành động trong lĩnh vực tài nguyên và môi trường nông thôn giai đoạn 2011 – 2015”; sau đó là Chương trình phối hợp giữa Hội Nông dân Việt Nam và Bộ Tài nguyên và Môi trường về “Phối hợp thực hiện nhiệm vụ trong lĩnh vực tài nguyên và môi trường giai đoạn 2018-2023” với mục đích tạo sự phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa Hội Nông dân Việt Nam và Bộ Tài nguyên và Môi trường trong lĩnh vực tài nguyên môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu. Những nghị quyết và chương trình này đã góp phần tăng cường sự tham gia của các cấp Hội, hội viên nông dân trong tư vấn, phản biện, xây dựng cơ chế, chính sách, luật pháp liên quan đến tài nguyên môi trường; giám sát việc thực thi chính sách, pháp luật về tài nguyên, môi trường; tham gia phát hiện và giải quyết, xử lý các vi phạm pháp luật về tài nguyên, môi trường trên địa bàn nông thôn; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của hội viên nông dân, góp phần giám sát, phản biện xã hội và thực hiện nhiệm vụ xây dựng Đảng, xây dựng Chính quyền theo các Quyết định số 217, 218- QĐ/TW ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị.

Trong giai đoạn từ năm 2017 – 2021, Trung tâm Môi trường nông thôn đã thực hiện nhiều hoạt động thiết thực và ý nghĩa như:  Tổ chức 549 lớp tập huấn nâng cao kiến thức, kỹ năng phòng tránh thiên tai, thích ứng với biến đổi khí hậu cho cán bộ, hội viên, nông dân. Chỉ đạo và hỗ trợ 19 tỉnh tổ chức Thi “Nông dân tìm hiểu pháp luật về môi trường” ở 3 cấp, xã, huyện, tỉnh. Phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Tỉnh ủy, UBND các tỉnh, thành phố tổ chức 08 Lễ phát động, lễ mít tinh cấp Trung ương về hưởng ứng các sự kiện môi trường lớn trong năm (Ngày Môi trường thế giới, Chiến dịch làm cho thế giới sạch hơn, vận động cán bộ hội viên nông dân ra quân hưởng ứng Tết trồng cây “Đời đời nhớ ơn Bác Hồ”...). Trung tâm đã chỉ đạo, hỗ trợ và hướng dẫn Hội Nông dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương xây dựng 152 mô hình điểm về nước sạch và vệ sinh môi trường, mô hình Hội Nông dân tham gia bảo vệ môi trường nông thôn và mô hình thích ứng với biến đổi khí hậu phù hợp với điều kiện từng địa phương.

Từ năm 2021 đến nay, Trung tâm Môi trường nông thôn tiếp tục phối hợp với các cơ quan báo chí, truyền thông ở Trung ương và địa phương đăng tải 25 phóng sự, nhiều chuyên trang, chuyên mục, tin, bài phản ánh các hoạt động của các cấp Hội và phong trào nông dân trong bảo vệ môi trường, sử dụng tiết kiệm tài nguyên, chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững. Trung tâm đã phối hợp với các chuyên gia biên soạn, in và phát hành hàng trăm ngàn các loại tài liệu phổ biến kiến thức, pháp luật và những mô hình tiêu biểu về bảo vệ môi trường, sử dụng tiết kiệm tài nguyên và chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, hướng dẫn sử dụng nước sạch, thu gom, phân loại, xử lý rác thải, chất thải; sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh, hướng dẫn tra cứu thuốc bảo vệ thực vật, sử dụng nước sạch và bảo vệ môi trường để phát đến tận tay cán bộ, hội viên nông dân thực hiện và ứng dụng.

Trung tâm đã tham mưu cho Trung ương Hội Nông dân Việt Nam phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Tỉnh ủy, UBND các tỉnh, thành phố tổ chức 14 cuộc mít tinh cấp Trung ương; vận động cán bộ hội viên nông dân ra quân hưởng ứng Tết trồng cây “Đời đời nhớ ơn Bác Hồ” hàng năm. Cán bộ, hội viên, nông dân đã tích cực hưởng ứng tham gia và có trách nhiệm trong việc trồng cây, trồng rừng, bảo vệ rừng, bảo vệ đất, sử dụng hiệu quả nguồn nước sạch, sử dụng phân bón…, góp phần bảo vệ môi trường, sử dụng tiết kiệm tài nguyên, giảm nhẹ thiên tai, chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu. Tổ chức phát động cán bộ, hội viên nông dân ra quân làm vệ sinh môi trường, xây dựng cảnh quan nông thôn, tổng cộng các cấp Hội đã tổ chức được 167.284 cuộc. Thực hiện nhiệm vụ tuyên truyền, Trung tâm đã chỉ đạo và hỗ trợ Hội Nông dân 22 tỉnh thành tổ chức các cuộc thi “Nông dân tìm hiểu pháp luật về môi trường” ở 3 cấp xã, huyện, tỉnh để lan tỏa rộng rãi các chủ trương, chính sách pháp luật trong lĩnh vực này đến đông đảo cán bộ, hội viên, nông dân.

Khi Thế giới bước vào thời kỳ tăng cường ứng phó với biến đổi khí hậu (thách thức được coi là lớn nhất của nhân loại trong thế kỷ XXI), thúc đẩy phát triển kinh tế biển, kinh tế xanh, phục hồi hệ sinh thái tự nhiên, nước ta cũng đẩy mạnh thực hiện quá trình chuyển dịch mô hình tăng trưởng từ “Nâu” (phụ thuộc nhiều vào tài nguyên thiên nhiên, nhiên liệu hóa thạch, gây ô nhiễm môi trường, mất cân bằng sinh thái) sang “Xanh” (sử dụng các nguồn tài nguyên có thể tái tạo, phát thải thấp), phát triển bền vững kinh tế biển. Trong bối cảnh đó, trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ được giao, Trung tâm đã tham mưu cho Thường trực, Ban Thường vụ, Ban Chấp hành Trung ương Hội Nông dân Việt Nam xây dựng Chương trình hành động triển khai Nghị quyết số 24-NQ/TW Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường. Cùng với đó, Trung tâm tích cực triển khai các Nghị quyết số 08-NQ/CP  ngày 23/01/2014 của Chính phủ ban hành Chương trình hành động thực hiện NQ24; Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2020, tầm nhìn 2030; Chỉ thị số 33/CT-Ttg ngày 20/8/2020 của Chính phủ về tăng cường quản lý, tái sử dụng, tái chế, xử lý và giảm thiểu chất thải nhựa; Nghị quyết số 46-NQ/TƯ ngày 20/12/2023 của Bộ Chính trị về đổi mới, nâng cao chất lượng  hoạt động của HND Việt Nam đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn mới; Kết luận số 379 KL/HNDTW hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Hội Nông dân Việt Nam (khóa VII)  về tiếp tục thực hiện nghị quyết số 20-NQ/HNDTW ngày 21/7/2014 của Ban Chấp hành Trung ương Hội về “ Nâng cao trách nhiệm Hội Nông dân Việt Nam tham gia bảo vệ môi trường nông thôn và ứng phó với biến đổi khí hậu”… Đây là những hoạt động có tính điểm nhấn, khẳng định vai trò, vị trí của tổ chức Hội trong hệ thống chính trị, đồng thời mang lại cho nông dân Việt Nam những lợi ích “kép” từ cơ hội tiếp cận tri thức, công nghệ, tài chính xanh, cũng như chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, phục hồi hệ sinh thái tự nhiên.

Bám sát phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”, Trung tâm đã đã đổi mới tư duy và phương thức hoạt động, chủ động phối hợp với các Cục, Vụ của Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cùng với Hội Nông dân các tỉnh, thành phố triển khai xây dựng các chương trình, kế hoạch, đề án quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu phù hợp với điều kiện cụ thể của địa phương; tham mưu cho Thường trực, Ban Thường vụ Trung ương Hội  ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn Hội Nông dân các tỉnh, thành phố triển khai thực hiện các nội dung hoạt động bảo vệ tài nguyên môi trường nông thôn; gắn các chỉ tiêu thi đua sản xuất kinh doanh giỏi, hộ gia đình nông dân văn hóa, ấp văn hoá, xã văn hóa gắn với chỉ tiêu thi đua bảo vệ tài nguyên, môi trường xanh – sạch – đẹp, trở thành một trong những tiêu chí thi đua, đánh giá, xếp loại chất lượng hoạt động của các cấp Hội.

Nhìn lại 20 năm hình thành và phát triển, trải qua quá trình thay đổi tên gọi, bổ sung chức năng, nhiệm vụ, Trung tâm Môi trường nông thôn luôn được Thường trực, Ban Thường vụ Trung ương Hội Nông dân Việt Nam đánh giá là một tập thể đoàn kết, có nhiều hoạt động tích cực góp phần bảo vệ môi trường nông thôn; biết bảo vệ cái đúng, kiên quyết sửa chữa khắc phục những thiếu sót, khuyết điểm, nhiều năm được bình bầu là Đơn vị xuất sắc, được nhận nhiều Bằng khen và Cờ thi đua xuất sắc của Thủ tướng Chính phủ, của Trung ương Hội, các bộ ngành có liên quan cùng Huân chương Lao động hạng Nhì, Huân chương Lao động hạng Ba của Nhà nước trao tặng.

Những thành quả to lớn mà Trung tâm Môi trường nông thôn đạt được trong 20 năm qua, trước hết là nhờ tầm nhìn xa trông rộng, sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của các đồng chí Thường trực, Ban Thường vụ Trung ương Hội Nông dân Việt Nam các thời kỳ; sự phối hợp chặt chẽ của các cục, vụ thuộc các Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các ban, ngành, địa phương; sự đồng hành của các ban, đơn vị Trung ương Hội và đối tác. Kết quả đạt được có sự đóng góp quan trọng của các thế hệ cán bộ lãnh đạo, nguyên lãnh đạo Trung tâm, công chức, viên chức và người lao động của Trung tâm, đặc biệt là có sự đồng tình, ủng hộ của cán bộ các cấp Hội cùng đông đảo hội viên nông dân các tỉnh, thành phố trong cả nước.

Những thành quả đáng tự hào này cũng chính là kết quả trực tiếp được tạo dựng từ tinh thần đoàn kết, tận tâm, trách nhiệm, lao động tâm huyết của các thế hệ lãnh đạo Trung tâm Môi trường nông thôn; nỗ lực phấn đấu, lao động sáng tạo, không ngừng vượt khó của các thế hệ công chức, viên chức, người lao động đã và đang tiếp tục làm việc tại Trung tâm; sự kết hợp giữa trách nhiệm người cán bộ Hội với tinh thần đổi mới sáng tạo và tri thức thời đại mới.

Nhìn lại quá trình phát triển 20 năm qua, cán bộ, công chức, viên chức và người lao động Trung tâm tự hào nhận thấy, mặc dù có tuổi đời còn ˝trẻ˝, nhưng Trung tâm đã có nhiều đóng góp có ý nghĩa cho sự phát triển của tổ chức Hội và phong trào nông dân. Tuy nhiên, Trung tâm luôn ý thức được rằng: Những kết quả đạt được vừa qua mới là khởi đầu trong tiến trình phát triển của Việt Nam nói chung, giai cấp Nông dân Việt Nam và tổ chức Hội nói riêng. Thực tế nhiệm vụ bảo vệ môi trường vẫn còn nhiều khó khăn và thách thức to lớn: Tài nguyên thiên nhiên ngày càng cạn kiệt, biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan và khó dự đoán, hệ sinh thái ngày càng suy giảm, dịch bệnh ngày càng khó kiểm soát. Đời sống kinh tế - xã hội thế giới đang thay đổi nhanh chóng với việc hình thành những “luật chơi mới” về đầu tư, thương mại cùng với xu thế không thể đảo ngược về “phát thải ròng bằng “0”, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng từ hóa thạch sang sạch, tái tạo, bảo tồn và phục hồi hệ sinh thái...

Để tiếp tục hoàn thành tốt nhiệm vụ được Hội Nông dân Việt Nam giao, hơn ai hết, chính từ cán bộ, công chức, viên chức và người lao động của Trung tâm Môi trường nông thôn phải tiếp tục học hỏi, cập nhật tri thức mới, xu hướng mới, kỹ năng mới, quán triệt đầy đủ chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước và các nghị quyết của tổ chức Hội, thống nhất về nhận thức để tạo ra những thay đổi cơ bản trong tư duy và hành động của Trung tâm Môi trường nông thôn, ngang tầm với nhiệm vụ, đủ sức tham mưu kịp thời và thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước và Hội Nông dân Việt Nam giao, làm “hạt nhân” cho công tác tham mưu, thực hiện nhiệm vụ bảo vệ môi trường của hệ thống Hội trong khu vực nông nghiệp, nông dân, nông thôn theo hướng sinh thái, xanh và bền vững. Đây cũng chính là khu vực có tác động to lớn, toàn diện, có ý nghĩa chiến lược trong sự nghiệp bảo vệ môi trường của đất nước ta nói riêng, góp phần có ý nghĩa đối với quá trình phục hồi và củng cố tính bền vững của môi trường sinh thái Thế giới.