Chính sách khuyến khích thu hút đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn tại Đồng bằng sông Cửu Long

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng kinh tế trọng điểm phía Nam của Việt Nam, có vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên thuận lợi cho phát triển nông nghiệp. Tài nguyên đất tại ĐBSCL có diện tích đất nông nghiệp lớn, chiếm khoảng 70% diện tích tự nhiên của vùng. Đất đai màu mỡ, phù hợp với nhiều loại cây trồng, vật nuôi. Tài nguyên nước tại ĐBSCL có hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng chịt, thuận lợi cho tưới tiêu, tiêu thoát nước. Khí hậu tại ĐBSCL có khí hậu nhiệt đới gió mùa, thích hợp cho nhiều loại cây trồng, vật nuôi.

Nông nghiệp là nền tảng của nền kinh tế ĐBSCL, chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu kinh tế của vùng. Các ngành nông nghiệp chủ yếu của ĐBSCL bao gồm: Trồng trọt tại ĐBSCL là vựa lúa của cả nước, sản lượng lúa hàng năm chiếm khoảng 50% sản lượng lúa cả nước. Ngoài ra, ĐBSCL còn là vùng trồng cây ăn quả lớn của cả nước, với các loại cây trồng chủ yếu như: Xoài, sầu riêng, chôm chôm, vú sữa,... Chăn nuôi tại ĐBSCL là vùng chăn nuôi thủy sản lớn của cả nước, với các loại thủy sản chủ yếu như: tôm, cá tra, cá basa,… Trồng rừng tại ĐBSCL có diện tích rừng ngập mặn lớn, góp phần bảo vệ môi trường sinh thái của vùng.

Nông thôn ĐBSCL có đặc điểm là dân cư đông đúc nhất cả nước, với khoảng 17 triệu người. Dân cư chủ yếu sống ở nông thôn, với trình độ dân trí còn thấp. Kinh tế chủ yếu là nông nghiệp: Nông nghiệp là ngành kinh tế chủ yếu của nông thôn ĐBSCL, chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu kinh tế của vùng. Cơ sở hạ tầng nông thôn ĐBSCL còn thiếu và yếu, nhất là hệ thống giao thông, thủy lợi, điện, thông tin liên lạc.

Định hướng phát triển nông nghiệp và nông thôn vùng ĐBSCL:Tăng cường ứng dụng khoa học công nghệ: Ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất nông nghiệp, góp phần nâng cao năng suất, chất lượng nông sản; Tạo điều kiện thuận lợi cho đầu tư; Tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư, doanh nghiệp trong và ngoài nước đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp và nông thôn; Phát triển kinh tế nông nghiệp đa dạng không chỉ dựa vào nông nghiệp trồng trọt mà còn phát triển chăn nuôi, thủy sản, lâm nghiệp,... Nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn, góp phần xây dựng nông thôn mới.

Với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và sự nỗ lực của các cấp, các ngành, các địa phương, chắc chắn nông nghiệp và nông thôn vùng ĐBSCL sẽ ngày càng phát triển, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của vùng.

 Tình trạng chính sách khuyến khích thu hút đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn tại ĐBSCL

Đồng bằng sông Cửu Long là vùng kinh tế trọng điểm phía Nam của Việt Nam, có vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên thuận lợi cho phát triển nông nghiệp và phát triển nông thôn. Tuy nhiên, trong những năm qua, vùng này vẫn còn gặp nhiều khó khăn, thách thức trong thu hút đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn, cụ thể như: Cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, nhất là hệ thống giao thông, thủy lợi, điện, thông tin liên lạc; Trình độ sản xuất của nông dân còn thấp, năng suất lao động thấp; Cơ chế, chính sách khuyến khích đầu tư còn chưa đồng bộ, chưa hấp dẫn nhà đầu tư.

Để giải quyết những khó khăn, thách thức này, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách khuyến khích thu hút đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn tại ĐBSCL. Một số chính sách tiêu biểu bao gồm:

Chính sách về đất đai: Nhà nước cho thuê đất với thời hạn dài, hỗ trợ chuyển đổi mục đích sử dụng đất, miễn giảm tiền sử dụng đất.

Chính sách về tín dụng: Nhà nước hỗ trợ lãi suất, phí, lệ phí cho các dự án đầu tư vào nông nghiệp và phát triển nông thôn.

Chính sách về khoa học công nghệ: Nhà nước hỗ trợ nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất nông nghiệp.

Chính sách về thuế: Nhà nước miễn, giảm thuế cho các dự án đầu tư vào nông nghiệp và phát triển nông thôn.

Nhờ những chính sách này, thu hút đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn tại ĐBSCL đã có những chuyển biến tích cực. Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, tổng vốn đầu tư vào lĩnh vực này tại ĐBSCL trong năm 2023 đạt khoảng 100.000 tỷ đồng, tăng 15% so với năm 2022. Một số dự án đầu tư lớn vào lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn tại ĐBSCL trong năm 2023 bao gồm:

Dự án xây dựng nhà máy chế biến gạo 100.000 tấn/năm tại tỉnh Long An: Dự án có tổng vốn đầu tư 1.000 tỷ đồng, được thực hiện bởi Công ty Cổ phần Thực phẩm Đồng An.

Dự án trồng và chế biến trái cây công nghệ cao tại tỉnh Tiền Giang: Dự án có tổng vốn đầu tư 500 tỷ đồng, được thực hiện bởi Công ty Cổ phần Nông nghiệp Tiên Phong.

Dự án nuôi thủy sản công nghệ cao tại tỉnh Cà Mau: Dự án có tổng vốn đầu tư 200 tỷ đồng, được thực hiện bởi Công ty Cổ phần Thủy sản Cà Mau.

Các dự án đầu tư này đã góp phần thúc đẩy phát triển nông nghiệp ĐBSCL, nâng cao năng suất, chất lượng nông sản, tạo việc làm và tăng thu nhập cho người dân.

Việc triển khai chính sách khuyến khích thu hút đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn tại ĐBSCL đã đạt được một số kết quả tích cực, cụ thể như: Thu hút được vốn đầu tư lớn vào lĩnh vực này, góp phần thúc đẩy phát triển sản xuất nông nghiệp và phát triển nông thôn; Đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất nông nghiệp, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả sản xuất;Tạo thêm nhiều việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân.

 Những hạn chế, vướng mắc khi khuyến kích đầu tư nông nghiệp và phát triển nông thôn tại ĐBSCL

Tuy nhiên, thực tế triển khai chính sách khuyến khích thu hút đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn tại ĐBSCL vẫn còn gặp một số vướng mắc, cụ thể như:

Cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, nhất là hệ thống giao thông, thủy lợi, điện, thông tin liên lạc. Đây là yếu tố quan trọng thu hút đầu tư, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh. Tuy nhiên, thực tế cơ sở hạ tầng tại ĐBSCL vẫn còn nhiều bất cập, chưa đáp ứng được yêu cầu của các nhà đầu tư.

Trình độ sản xuất của nông dân còn thấp, năng suất lao động thấp. Đây là một trong những nguyên nhân chính khiến cho giá thành sản phẩm nông nghiệp tại ĐBSCL còn cao, không cạnh tranh được với sản phẩm nông nghiệp của các nước trong khu vực. Hiệu quả sử dụng lao động của doanh nghiệp nông nghiệp chưa cao. Theo Tổng cục Thống kê, doanh thu bình quân người lao động trong doanh nghiệp nông nghiệp bằng khoảng 1/5 so với doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực khác.

Cơ chế, chính sách khuyến khích đầu tư còn chưa đồng bộ, chưa hấp dẫn nhà đầu tư. Một số chính sách khuyến khích đầu tư chưa được nghiên cứu kỹ lưỡng, chưa phù hợp với điều kiện thực tế của ĐBSCL, dẫn đến hiệu quả thấp.

Trình độ quản lý của các địa phương còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu của các nhà đầu tư. Một số địa phương chưa có kinh nghiệm trong việc thu hút đầu tư, chưa có quy trình, thủ tục rõ ràng, gây khó khăn cho các nhà đầu tư.

Công tác tuyên truyền, xúc tiến đầu tư chưa được quan tâm đúng mức. Một số địa phương chưa chủ động trong việc tìm kiếm, tiếp cận các nhà đầu tư, chưa có các chương trình, hoạt động xúc tiến đầu tư hiệu quả.

Trình độ quản lý của các địa phương còn hạn chế: Một số địa phương chưa có kinh nghiệm trong việc thu hút đầu tư, chưa có quy trình, thủ tục rõ ràng, gây khó khăn cho các nhà đầu tư.

Một số chính sách chưa thực sự phù hợp với thực tế của vùng: Một số chính sách chưa được nghiên cứu kỹ lưỡng, chưa phù hợp với điều kiện thực tế của ĐBSCL, dẫn đến hiệu quả thấp.

Điều kiện tự nhiên của ĐBSCL còn nhiều khó khăn, thách thức: ĐBSCL là vùng có diện tích rộng lớn, địa hình thấp, chịu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, thiên tai. Điều này gây khó khăn cho việc phát triển nông nghiệp và phát triển nông thôn.

Thị trường tiêu thụ nông sản còn hạn chế: Nông sản của ĐBSCL chủ yếu được tiêu thụ trong nước, chưa có nhiều thị trường xuất khẩu ổn định. Năng lực liên kết hợp tác và phát triển các chuỗi giá trị của doanh nghiệp nông nghiệp còn hạn chế. Khả năng liên kết với các đối tác, tìm kiếm và tiếp cận thông tin thị trường, các rào cản kỹ thuật, các quy định thương mại quốc tế còn hạn chế. Doanh nghiệp mới chỉ chú trọng đến khâu sản xuất, các khâu chế biến và marketing còn kếu kém. Mối liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân hay các tổ chức đại diện cho nông dân (hợp tác xã/tổ hợp tác) thiếu bền vững, chưa gắn kết được lợi ích và trách nhiệm của các bên với nhau.

Để khắc phục những tồn tại, hạn chế, vướng mắc này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành, địa phương trong việc triển khai thực hiện các chính sách khuyến khích thu hút đầu tư. Bên cạnh đó, cần tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện các chính sách cho phù hợp với thực tế của vùng.

 Một số đề xuất để thu hút vốn đầu tư vào nông nghiệp và phát triển nông thôn tại Đồng bằng Sông Cửu Long:

Để thu hút vốn đầu tư vào nông nghiệp và phát triển nông thôn tại ĐBSCL, cần tập trung vào một số giải pháp sau:

Tiếp tục hoàn thiện cơ sở hạ tầng: Đây là yếu tố quan trọng thu hút đầu tư, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh. Các cấp, các ngành, các địa phương cần tập trung đầu tư xây dựng, nâng cấp hệ thống giao thông, thủy lợi, điện, thông tin liên lạc, đặc biệt là ở các khu, cụm công nghiệp nông nghiệp, thủy sản.

Nâng cao trình độ sản xuất của nông dân, ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất: Đây là yếu tố quan trọng nâng cao năng suất, chất lượng nông sản, tạo sức cạnh tranh cao trên thị trường. Các cấp, các ngành, các địa phương cần đẩy mạnh đào tạo, tập huấn, chuyển giao khoa học công nghệ cho nông dân.

Đẩy mạnh phát triển thị trường tiêu thụ nông sản: Đây là yếu tố quan trọng thúc đẩy xuất khẩu nông sản, tăng thu nhập cho người dân. Các cấp, các ngành, các địa phương cần đẩy mạnh xúc tiến thương mại, tìm kiếm thị trường tiêu thụ nông sản trong và ngoài nước.

Tạo môi trường đầu tư thông thoáng, minh bạch: Đây là yếu tố quan trọng thu hút các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Các cấp, các ngành, các địa phương cần tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư, tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư.

Thực hiện đồng bộ các giải pháp đẩy mạnh quá trình cơ cấu lại ngành nông nghiệp gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng và xây dựng nông thôn mới: các sản phẩm chủ lực tại khu vực là gì, các chuỗi sản phẩm đó mang tại cho khu vực.

Ưu tiên các doanh nghiệp đầu tư, nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng vào các nhóm lĩnh vực, ngành nghề sau: Ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu mới, công nghệ tự động hóa và các công nghệ cao được ưu tiên đầu tư phát triển trong sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, diêm nghiệp, thủy lợi, thủy sản. Đầu tư vào lĩnh vực chế biến, bảo quản nông, lâm, thủy sản, dược liệu, tinh chế muối; sản xuất máy, thiết bị, chất phụ gia, phụ trợ phục vụ cho sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, diêm nghiệp, máy chế biến thực phẩm; công nghệ giết mổ, bảo quản chế biến gia súc, gia cầm, tập trung, công nghiệp; sản xuất hàng thủ công; sản phẩm văn hóa, dân tộc truyền thống.Thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, nước thải sinh hoạt tại nông thôn; thu gom xử lý chất thải làng nghề; Đầu tư hệ thống cấp nước sạch, thoát nước, công trình thủy lợi và hệ thống tưới tiên tiến, tiết kiệm nước.

Tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách, đẩy mạnh cải cách hành chính để thu hút mạnh mẽ doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn. Trong thời gian tới, doanh nghiệp nông nghiệp được coi là lực lượng dẫn dắt các chuỗi giá trị nông nghiệp và tạo hiệu ứng lan tỏa cho phát triển kinh tế - xã hội. Để có thể thu hút và khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn, Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương tiếp tục đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, cắt giảm các điều kiện đầu tư kinh doanh không cần thiết, nâng cao chất lượng môi trường kinh doanh trong nông nghiệp, thực hiện tốt các cơ chế, chính sách ưu đãi, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận có thời hạn lâu dài với đất đai, phù hợp với các quyền sử dụng hợp pháp của nhà đầu tư; tăng cường đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng nông thôn nhằm tạo điều kiện cho các nhà đầu tư thực hiện các dự án; xây dựng cơ chế khuyến khích mạnh mẽ hơn các nhà đầu tham gia xây dựng và kinh doanh kết cấu hạ tầng nông nghiệp, nông thôn theo nhiều hình thức khác nhau, đặc biệt là đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP).

Ngoài ra, cần tập trung phát triển các ngành, lĩnh vực nông nghiệp có tiềm năng, lợi thế, như: lúa gạo, thủy sản, trái cây, rau củ quả, chăn nuôi, chế biến nông sản,... Đồng thời, cần phát triển nông nghiệp bền vững, ứng dụng khoa học công nghệ, bảo vệ môi trường. Dưới đây là một số đề xuất cụ thể:

Đối với cơ sở hạ tầng:

Xây dựng, nâng cấp hệ thống giao thông kết nối giữa các tỉnh, thành phố trong vùng và với các vùng khác trong cả nước.

Hoàn thiện hệ thống thủy lợi, đáp ứng nhu cầu tưới tiêu, tiêu thoát nước cho sản xuất nông nghiệp.

Xây dựng hệ thống điện, thông tin liên lạc hiện đại, đáp ứng nhu cầu sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp.

Đối với trình độ sản xuất của nông dân:

Đẩy mạnh đào tạo, tập huấn, chuyển giao khoa học công nghệ cho nông dân về sản xuất, chế biến, bảo quản nông sản.

Hỗ trợ nông dân ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, kinh doanh.

Đối với thị trường tiêu thụ nông sản:

Thúc đẩy xuất khẩu nông sản sang các thị trường tiềm năng.

Phát triển thị trường tiêu thụ nông sản trong nước.

Đối với môi trường đầu tư:

Cải thiện thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư.

Bảo đảm quyền lợi của các nhà đầu tư.

Với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và sự nỗ lực của các cấp, các ngành, các địa phương, chắc chắn thu hút đầu tư vào nông nghiệp và phát triển nông thôn tại ĐBSCL sẽ ngày càng được cải thiện, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của vùng.

(*) Trường Chính sách công và phát triển nông thôn.

(**) Phó Viện trưởng Viện NC Tin Học & Kinh Tế Ứng Dụng