Ngành điều vẫn chưa giải xong bài toán nguồn cung nguyên liệu

Năm 2017 là năm thứ 12 liên tiếp ngành điều Việt Nam giữ vị trí số một thế giới về chế biến, xuất khẩu điều nhân. Nhưng vì sao bao nhiêu năm qua, ngành điều chưa giải xong bài toán nguồn cung nguyên liệu, số lượng điều nhập khẩu năm sau luôn cao hơn năm trước. Và, dù là nước XK điều lớn nhất thế giới, Việt Nam vẫn chỉ tham gia vào khâu chế biến sơ, tương đương 18% chuỗi giá trị điều.

Năng suất, sản lượng giảm kỷ lục

Nguyên nhân, theo Bộ Công Thương, là do yếu tố thời tiết không thuận lợi, năng suất và sản lượng điều của Việt Nam giảm kỷ lục. Ước tính trong năm 2017, sản lượng điều cả nước chỉ đạt 252.038 tấn, giảm 51.860 tấn so với năm 2016.

Thống kê của Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT) cho biết, năng suất điều cả nước năm 2017 dự kiến chỉ đạt bình quân 7,8 tạ/ha, giảm 0,21 tấn/ha so với 2016. Thậm chí có nơi năng suất chỉ khoảng 1,5 – 2,5 tạ/ha, có nơi mất trắng 100%.

Chất lượng điều thô cũng bị ảnh hưởng, hạt chất lượng xấu ở cả ba giai đoạn đầu – giữa và cuối mùa (những năm trước thường chỉ xấu vào cuối mùa). Từ nay tới cuối năm, điều trong nước vẫn còn một đợt thu hoạch nhưng sản lượng không nhiều.

Theo đó, diện tích điều năm 2005 là 433.391 ha, đến năm 2012 là 352.999 ha, hiện nay chỉ còn 301.738ha, giảm 131.653ha so với năm 2005 và 24.261 ha so với năm 2012.

Trong khi đó, diện tích trồng mới có xu hướng giảm, năm 2006 trồng mới 25,5 nghìn ha, năm 2008 còn 11,5 nghìn ha, năm 2016 trồng mới 5.625,8ha.

Chưa kể, diện tích trồng điều già cỗi cần tái canh chiếm tỷ lệ lớn. Diện tích điều trong vùng quy hoạch, già cỗi… chiếm khoảng 80 nghìn ha ở Đông Nam Bộ, Tây Nguyên, trong đó có tỉnh Bình Phước 50 nghìn ha, Đồng Nai 10,8 nghìn ha, Bình Thuận 12,8 nghìn ha. …

Năng suất điều bình quân cả nước trong thời gian qua có chiều hướng giảm. Năm 2005, năng suất điều bình quân 10,6 tạ hạt/ha, năm 2010 đạt 8,5 tạ hạt/ha, năm 2015 là 12,1 tạ/ha, năm 2016 là 10,7 tạ/ha, năm 2017 là 8,7 tạ/ha.

Ông Lê Quốc Doanh, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT, từng nhận định công nghệ chế biến điều nhân XK Việt Nam rất tốt nhưng cũng hàm chứa một rủi ro lớn khi hầu hết DN phải nhập khẩu nguyên liệu từ các nước xa xôi về chế biến. Trong khi đó, dư địa trong nước còn lớn nhưng sản xuất nguyên liệu lại chưa đáp ứng đủ nhu cầu.

Theo các chuyên gia, diện tích trồng điều giảm những năm gần đây do ảnh hưởng của thời tiết, giống và thị trường, dẫn đến lợi nhuận thu được từ việc trồng điều giảm, người nông dân chuyển dần sang trồng các loại cây lâu năm có giá trị kinh tế cao hơn như cao su.

Bình Phước, tỉnh có diện tích trồng điều lớn nhất cả nước, đã chứng kiến sự sụt giảm về diện tích trồng điều. Các tỉnh Đăk Lăk, Kon Tum, Đồng Nai không có sự tăng trưởng về diện tích trồng điều.

Do vậy, ngành điều Việt Nam ngày càng phụ thuộc vào điều thô nhập khẩu từ các quốc gia khác như các nước Tây Phi, Campuchia. Tỷ lệ điều thô nhập khẩu có xu hướng tăng từ năm 2007-2014, tỷ lệ điều thô nhập khẩu năm 2007 là 39%, trong khi đến năm 2014, tỷ lệ này là 62,5%.

Campuchia là một trong những nước sản xuất điều lớn với diện tích trồng loại cây này hiện khoảng 64.840 ha. Nước này XK một phần điều thô nguyên liệu sang Việt Nam.

Mới đây, Campuchia đang có ý định tăng năng suất chế biến điều XK thay cho XK điều thô như hiện nay. Được biết, hiện nước này đã XK điều nhân sang thị trường Hàn Quốc và Nhật Bản. Nếu như vậy, ngành điều Việt Nam chắc chắn sẽ gặp khó khăn vì khan hiếm nguyên liệu.

Ngoài ra, chuyên gia phân tích thị trường Lê Văn Liền cho rằng là nước XK điều lớn nhất thế giới nhưng Việt Nam mới chỉ tham gia vào khâu chế biến sơ, tương đương 18% chuỗi giá trị điều. Phần lợi nhuận lớn nhất vẫn nằm ở khâu chế biến rang muối và phân phối với tổng giá trị gần 60%.

Ngành điều Việt Nam gặp khá nhiều thách thức khi tham gia vào các thị trường lớn như Mỹ, châu Âu, Nhật Bản.

Trên cả nước, có 256 DN chế biến điều, có 119 cơ sở chưa đủ tiêu chuẩn chất lượng quốc tế. Theo Vinacas, phần lớn DN là nhỏ, kim ngạch XK hàng năm dưới 5 triệu USD do XK nhân điều nên giá trị gia tăng thấp.

Lê Thúy