Phát huy vai trò, trách nhiệm của các cấp Hội trong tham gia giám sát, phản biện xã hội

Vai trò, trách nhiệm của Hội NDVN tham gia giám sát, phản biện

Giám sát và phản biện xã hội là yêu cầu khách quan, mang tính phổ biến trong việc tổ chức và vận hành quyền lực chính trị của các nhà nước dân chủ. Đó chính là những hoạt động của cá nhân, các tổ chức chính trị, tổ chức xã hội tham gia vào một vấn đề, một chủ trương, chính sách nào đó của Nhà nước nhằm làm cho chủ trương, chính sách đó ngày càng hoàn thiện trong thực tiễn, khắc phục tính xa rời thực tiễn, đáp ứng nhu cầu xã hội, tạo nên sự đồng thuận, phục vụ tốt hơn những vấn đề quốc kế, dân sinh; góp phần làm cho các cơ quan quyền lực nhà nước, các cơ quan Đảng khắc phục bệnh thành tích, quan liêu, cửa quyền; bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng, hợp pháp của nhân dân.  

Nhận thức rõ vai trò của giám sát và phản biện xã hội, trong những năm gần đây, vấn đề giám sát và phản biện xã hội đã được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm; trong đó, Đảng ta rất coi trọng vai trò chủ thể giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội. Văn kiện Đại hội X của Đảng nêu: “Nhà nước ban hành cơ chế để Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân thực hiện tốt vai trò giám sát, phản biện xã hội”; Văn kiện Đại hội XI của Đảng tiếp tục đề ra nhiệm vụ “Xây dựng quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị- xã hội và nhân dân đối với việc hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách, quyết định lớn của Đảng và việc tổ chức thực hiện, kể cả công tác cán bộ”… Và với việc ban hành Quyết định số 217-QĐ/TW ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị về Quy chế giám sát và phản biện xã hội của MTTQVN và các đoàn thể chính trị xã hội, Đảng và Nhà nước ta đã chính thức tin tưởng và giao trọng trách vai trò chủ thể giám sát và phản biện xã hội cho Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân. 

Trong các chủ thể giám sát và phản biện xã hội thì Hội NDVN có vai trò rất quan trọng, vì nước ta là nước có nền nông nghiệp lâu đời, Hội NDVN là tổ chức chính trị xã hội của giai cấp Nông dân Việt Nam, đại diện cho quyền và lợi ích của hơn 65% dân số sống ở nông thôn, có hệ thống ở 4 cấp và đến các chi, tổ hội ở các thôn, bản. Vì vậy, phát huy tốt vai trò và năng lực giám sát, phản biện xã hội của Hội NDVN sẽ góp phần nâng cao hiệu quả công tác giám sát, phản biện xã hội. Đây cũng là biện pháp quan trọng của Hội thực hiện nhiệm vụ bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng, hợp pháp của nông dân, qua đó củng cố niềm tin của giai cấp Nông dân với Đảng, với Nhà nước.

Thực tế thời gian qua, Hội NDVN đã tích cực triển khai nhiều hoạt động giám sát và phản biện xã hội và đạt được những kết quả bước đầu quan trọng. Nhiều ý kiến phản ánh, kiến nghị của Hội đã được Đảng, Nhà nước và các cấp chính quyền địa phương, các bộ, ngành ghi nhận, có những tiếp thu, điều chỉnh và có những cơ chế, chính sách kịp thời bảo đảm quyền và lợi ích chính đáng của nông dân, như: Đã kiến nghị sửa đổi Nghị định số 41/2010/NĐ-CP về chính sách tín dụng đối với nông nghiệp, nông thôn⁽¹⁾; Đề nghị sửa đổi định Nghị 61/2010/NĐ-CP “Về chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn”⁽²⁾. Tham gia góp ý vào các Dự thảo văn kiện Đại hội Đảng các cấp; Dự thảo Luật Đất đai sửa đổi, Luật Hợp tác xã sửa đổi...; tổ chức Hội thảo “Lập lại thị trường phân bón Việt Nam” có tính phản biện sâu sắc gắn với phối hợp giám sát việc thực hiện chính sách pháp luật về quản lý phân bón; đã kiến nghị Nhà nước thống nhất giao cho một bộ về quản lý phân bón… từ kiến nghị của Hội, Chính phủ đã tiếp thu, sửa đổi, ban hành mới Nghị định về quản lý phân bón⁽³⁾… Hội Nông dân các cấp ở địa phương tổ chức phản biện trực tiếp tại các hội nghị sinh hoạt Hội ở cơ sở và qua phiếu lấy ý kiến của các cơ quan chủ trì đối với hàng chục ngàn dự thảo văn bản quy phạm pháp luật, các chương trình, dự án về phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới. Báo Nông thôn Ngày nay đã có nhiều bài viết về thực trạng công tác bảo vệ rừng, bảo vệ động vật hoang dã góp phần chấn chỉnh công tác quản lý nhà nước về lĩnh vực quan trọng này.

Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, chất lượng, hiệu quả giám sát, phản biện của Hội Nông dân Việt Nam chưa cao. Các hoạt động giám sát phần lớn thực hiện ở giai đoạn muộn nên chưa mang lại hiệu quả xã hội. Vấn đề phản biện chủ yếu chỉ là góp ý kiến, chỉnh sửa câu chữ trong quá trình dự thảo các văn bản. Việc phản ánh mới chỉ dừng ở báo cáo tổng hợp ý kiến gửi các cấp có thẩm quyền... Trong khi đó yêu cầu của công tác giám sát, phản biện xã hội phải ở mức sâu hơn và cần được tổ chức thực hiện một cách bài bản, khoa học hơn.

Nguyên nhân cơ bản ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả công tác giám sát, phản biện xã hội đó là các cấp Hội chưa huy động đông đảo nông dân tham gia. Việc phối hợp với các chủ thể giám sát, phản biện xã hội khác và tranh thủ ý kiến của các chuyên gia, các nhà khoa học chưa được phát huy mạnh mẽ nên việc giám sát, phản biện xã hội còn phiến diện, kém hiệu quả. Công tác giám sát, phản biện xã hội của báo, tạp chí và dư luận xã hội của Hội chưa được làm thường xuyên.

Trình độ, năng lực, bản lĩnh cán bộ Hội các cấp còn yếu. Phạm vi giám sát xã hội rất rộng, yêu cầu cao trong khi nguồn lực con người (biên chế, chính sách) và điều kiện vật chất của Hội NDVN có hạn. Nhiều nơi lúng túng trong lựa chọn nội dung, lĩnh vực giám sát và phản biện xã hội; một số nơi làm hình thức, thụ động. Giám sát, phản biện xã hội không có chế tài ràng buộc trách nhiệm, trong khi Nhà nước chưa có quy định các cơ quan được giám sát, phản biện xã hội phải giải trình, tiếp thu, nên khâu thực hiện sau giám sát chưa cao.

Bên cạnh đó, một số cấp ủy, chính quyền các cấp, nhất là người đứng đầu chưa quan tâm đúng mức đến lãnh đạo và phát huy vai trò của các tổ chức đoàn thể chính trị tham gia giám sát, phản biện. Nhiều chủ trương, chính sách lớn chưa được các cơ quan Nhà nước đề nghị các tổ chức đoàn thể chính trị phản biện theo đúng nghĩa. Phần lớn các dự thảo chính sách gửi lấy ý kiến đã ở vào giai đoạn hoàn thiện, vì vậy, không có điều kiện phản biện ngay từ tư tưởng chỉ đạo. 

Các cấp Hội cần tăng cường công tác giám sát, phản biện 

 Trong thời gian tới, để  công tác giám sát và phản biện xã hội của Hội NDVN ngày càng thực chất, trách nhiệm, hiệu quả hơn, Hội Nông dân các cấp cần thực hiện một số nội dung sau:

Thứ nhất, tăng cường tuyên truyền về vai trò, trách nhiệm của Hội NDVN trong thực hiện nhiệm vụ giám sát, phản biện xã hội nhằm nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành và nhân dân về vai trò và tầm quan trọng của công tác giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị xã hội. Đây là giải pháp rất quan trọng, nhằm làm cho nhận thức của chủ thể giám sát và đối tượng được giám sát hiểu rõ và tiệm cận hơn đến trách nhiệm chung trong việc tổ chức hoạt động giám sát và phản biện xã hội. 

Thứ hai, hàng năm xây dựng kế hoạch bồi dưỡng tập huấn chuyên sâu cho cán bộ Hội các cấp hiểu rõ các quy định, quy trình, cách làm, cách tổ chức để hội viên, nông dân tham gia giám sát, phản biện xã hội. Gắn trách nhiệm cho mỗi cán bộ Hội phải thường xuyên theo dõi, nắm tình hình để thu thập, cung cấp thông tin thuộc lĩnh vực được giao. Phân công cán bộ chuyên theo dõi, nắm bắt và tổng hợp tình hình giám sát, phản biện xã hội ở địa phương, đơn vị từ khâu chuẩn bị đến khi kết thúc và theo dõi diễn biến sau kiến nghị. Phát huy và đề cao vai trò, trách nhiệm thực hiện nhiệm vụ giám sát và phản biện xã hội của các Ủy viên Ban Chấp hành Hội các cấp, nhất là những Ủy viên chấp hành thuộc các bộ, ban, ngành, đoàn thể, doanh nghiệp ở Trung ương, địa phương. Đề ra quy định hằng năm, mỗi ủy viên đề xuất một vấn đề cần giám sát, phản biện.

Thứ ba, tiếp tục đổi mới nội dung, hình thức tập hợp nông dân, nâng cao chất lượng sinh hoạt chi Hội, tổ hội. Chi hội, tổ hội là nơi sinh hoạt thường kỳ của hội viên, là nơi hội viên nói lên tiếng nói của mình, phản ánh những khó khăn, bức xúc đối với những cơ chế, chính sách hoặc những hoạt động của các cấp ủy, chính quyền gây bất lợi cho người dân. Chính vì vậy, nếu khéo tổ chức thì việc sinh hoạt chi, tổ hội sẽ giúp tổ chức Hội nắm bắt kịp thời tâm tư, nguyện vọng của hội viên và những vấn đề nổi cộm, phát sinh ở cơ sở, từ đó sẽ phát hiện ra những vấn đề cần giám sát. Vì vậy, cần xây dựng quy định đưa các vấn đề giám sát, phản biện xã hội là nội dung sinh hoạt bắt buộc và thường xuyên của chi, tổ hội.

Thứ tư, tiếp tục đổi mới và nâng cao chất lượng các cuộc đối thoại với người đứng đầu các cấp với nông dân…; đồng thời, tích cực giám sát và tham gia giám sát đối với cán bộ, công chức và đảng viên; tham gia phối hợp với Mặt trận Tổ quốc thực hiện lấy phiếu tín nhiệm đối với người giữ các chức vụ ở địa phương theo quy định⁽⁴⁾. 

Thứ năm, Phát huy vai trò các thiết chế thông tin, báo chí của Hội trong việc phát hiện vấn đề làm cơ sở cho việc giám sát và phản biện xã hội. Đây là công cụ quan trọng và không thể thiếu trong việc cung cấp thông tin nhanh, nhạy, kịp thời, trung thực, trên cơ sở đó phát hiện ra những vấn đề cần giám sát, phản biện để tham mưu cho Thường trực Trung ương Hội quyết định tiến hành giám sát, phản biện xã hội.

Giám sát, phản biện xã hội là nhiệm vụ khó, phạm vi rộng, kiến thức đa dạng, nội dung nhạy cảm… do vậy, để công tác giám sát và phản biện xã hội của MTTQVN và các tổ chức chính trị xã hội nói chung, của Hội NDVN nói riêng ngày càng có chất lượng, hiệu quả cần có sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo sát sao hơn nữa của các cấp ủy Đảng, sự phối hợp chặt chẽ của các cấp chính quyền và của chính các đoàn thể chính trị xã hội. Việc Ban Bí Thư Trung ương Đảng giao Đảng đoàn MTTQVN xây dựng Đề án “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả  giám sát, phản biện xã hội của MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội” đã thể hiện sự quyết tâm mạnh mẽ của Đảng về phát huy vai trò chủ thể của các tầng lớp nhân dân tham gia công tác giám sát, phản biện xã hội. Đây cũng là cơ sở để các cấp Hội NDVN đổi mới nội dung, phương thức hoạt động, nâng cao năng lực giám sát, phản biện xã hội trong thời gian tới. Trước mắt, các cấp Hội cần phối hợp để tổ chức giám sát việc triển khai các Nghị quyết Trung ương 5 khóa XIII đối với các cấp ủy, chính quyền; tích cực tham gia phản biện xã hội đối với các dự thảo về chủ trương, cơ chế, chính sách mà cấp ủy, chính quyền địa phương cụ thể hóa trong việc triển khai thực hiện các Nghị quyết này. 

 (1) Đã được Chính phủ tiếp thu ban hành Nghị định số 55/2015/NĐ-CP (nay là Nghị định số 116/2018/NĐ-CP).
(2) Đã được Chính phủ ban hành Nghị định số 210/2013/NĐ-CP để thay thế Nghị 61/2010/NĐ-CP, sau đó tiếp tục được thay thế bằng Nghị định số 57/2018/NĐ-CP (Hiện Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang tiếp tục chủ trì xây dựng Nghị định mới thay thế Nghị định số 57/2018/NĐ-CP cho phù hợp với thực tiễn hơn).
(3) Ban hành Nghị định số 108/2017/NĐ-CP thay cho Nghị định 202/2013/NĐ-CP về quản lý phân bón, (sau này là Nghị định 84/2019/NĐ-CP).
(4) Quy định số 124-QĐ/TW, ngày 2-2-2018, của Ban Bí thư Trung ương Đảng, về “Giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên”; Giám sát hoạt động, tư cách đạo đức của cán bộ, công chức đảng viên theo Chỉ thị số 05-CT/TW, ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”