Gốm Bàu Trúc, nét văn hóa độc đáo của đồng bào Chăm

Nằm cách thành phố Phan Rang gần 10km về phía Nam, làng gốm Bàu Trúc (thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận), được xem là làng nghề cổ xưa nhất Đông Nam Á, với những sản phẩm độc đáo, mang đậm nét văn hóa của đồng bào Chăm.

Người thợ làng gốm Bàu Trúc dùng loại đất sét được lấy từ sông Quao làm nguyên liệu chính vì đất ở đây có độ dẻo cao, sau đó làm sạch, đập nhuyễn, ngâm nước, trùm ủ một đêm, rồi nhồi với cát trắng theo một tỷ lệ nhất định để đem nặn. Đặc biệt, gốm Bàu Trúc không dùng bàn xoay mà người thợ đi vòng quanh, dùng đôi tay, con mắt và kinh nghiệm để tạo dáng cho sản phẩm. Xong công đoạn tạo dáng thì đem phơi khoảng 4 – 6h, sau đó để trong bóng mát chừng 5 – 10 ngày rồi đem nung.

Các nghệ nhân làng gốm Bàu Trúc thường chọn người châm lửa, xem hướng gió, ngày giờ tốt trước khi nung. Họ chỉ đốt lò vào buổi chiều ít gió hoặc gió nhẹ và đốt theo chiều ngược gió. Hầu hết các dòng gốm dùng lò nung, riêng gốm Bàu Trúc được nung lộ thiên bằng rơm và củi với nhiệt độ khoảng 400 – 6000C trong thời gian 4 – 6h (tùy theo sản phẩm và kinh nghiệm). Gốm chín ra lò có màu vàng đỏ, đỏ hồng, nâu, đen xám đặc trưng, mang đậm phong cách, nét văn hóa rất riêng của dòng gốm Bàu Trúc.

Phương thức tạo hình, đường nét trang trí, cách tạo màu và xử lý nhiệt khi nung, tất thảy đã tạo nên hồn cốt của dòng gốm Bàu Trúc, một di sản sống hiện hữu giữa thời buổi kinh tế thị trường. Mới đây, nghề làm gốm Bàu Trúc vừa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục 12 Di sản văn hóa phi vật thể của Quốc gia và trình UNESCO xét duyệt, công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại. Đây thực sự là bước đi cần thiết để gìn giữ một di sản vô cùng đặc sắc.

Ái Châu