"Kinh tế sáng tạo là mô hình kinh tế rất đáng nghiên cứu ở Việt Nam"

Các đại biểu tham dự Hội thảo “Báo cáo nghiên cứu Phát triển Kinh tế sáng tạo: Xu hướng, kinh nghiệm quốc tế và kiến nghị đối với Việt Nam”

Cần học hỏi kinh nghiệm của cả các nước trong phát triển kinh tế sáng tạo

Hội thảo “Báo cáo nghiên cứu Phát triển Kinh tế sáng tạo: Xu hướng, kinh nghiệm quốc tế và kiến nghị đối với Việt Nam” do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương phối hợp với Tổ chức Hợp tác quốc tế Cộng hòa Liên bang Đức (GIZ) tổ chức sáng 26/4 tại Hà Nội. Đây là Báo cáo đầu tiên đưa ra cách tiếp cận toàn diện, gắn cơ sở khoa học với kinh nghiệm quốc tế và cách tư duy chính sách thực tiễn nhằm phát triển Kinh tế sáng tạo ở Việt Nam.

Thực tế những năm gần đây đã chứng kiến những bước phát triển nhanh và đóng góp vượt bậc của Kinh tế sáng tạo, thể hiện ở khả năng tạo việc làm, kích thích đổi mới và đóng góp cho phúc lợi xã hội. Theo thống kê của Hội nghị Liên Hợp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), quy mô thị trường toàn cầu cho hàng hóa sáng tạo đã tăng trung bình 2,28%/năm trong giai đoạn 2011-2020 và tăng tới 16,56% năm 2021. Tổng xuất khẩu dịch vụ sáng tạo toàn cầu đã tăng trung bình 8,14%/năm trong giai đoạn 2011-2020.

Việc sử dụng các công nghệ mới trong Cách mạng công nghiệp 4.0 đã và đang mở ra nhiều cơ hội mới cho nền Kinh tế sáng tạo, nhiều phương thức mới để sản xuất, phân phối và tạo thu nhập. Các công nghệ đột phá đã giúp các ngành công nghiệp sáng tạo trở thành một lĩnh vực có thể đầu tư ở nhiều thị trường mới nổi. Số hóa cũng có thể tác động tích cực đối với việc bảo vệ tài sản sáng tạo.

Việt Nam đã bước đầu có nỗ lực tiếp cận các ngành Công nghiệp và Dịch vụ sáng tạo. Thống kê của UNCTAD cho thấy, Việt Nam đã xuất khẩu không ít hàng hóa sáng tạo. Tuy nhiên, Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm của cả các nước phát triển và các nước đang phát triển trong phát triển Kinh tế sáng tạo, cụ thể trên các khía cạnh như tiếp cận phát triển Kinh tế sáng tạo dựa trên nhận thức sâu sắc về tầm quan trọng của mô hình kinh tế này; coi trọng việc xây dựng và hoàn thiện thể chế và chính sách phát triển Kinh tế sáng tạo; thúc đẩy các điển hình tốt, hoàn thiện cơ sở lý luận và hệ thống thông tin về đo lường Kinh tế sáng tạo; thu hút tài năng gắn với phát triển hệ thống giáo dục - đào tạo phục vụ Kinh tế sáng tạo và phát triển các mạng lưới, cụm công nghiệp sáng tạo.

Việt Nam đã bước đầu có khung chính sách liên quan đến phát triển Kinh tế sáng tạo. Các nhóm chính sách hiện có đã bao gồm cả các chính sách chung và chính sách cụ thể đối với một số ngành. Phạm vi chính sách hiện có là tương đối rộng, từ chính sách ưu đãi thuế, khoa học - công nghệ cho đến chính sách cạnh tranh, bảo hộ sở hữu trí tuệ. Một số chính sách, quy định đã được hoàn thiện và đáp ứng rất tốt yêu cầu phục vụ phát triển Kinh tế sáng tạo. Chẳng hạn, các quy định về bảo vệ sở hữu trí tuệ của Việt Nam đã được hoàn thiện phù hợp với các cam kết quốc tế và các thông lệ quốc tế tốt nhất, qua đó giúp tạo động lực và sự yên tâm cho các chủ thể phát huy sức sáng tạo và tài sản trí tuệ trong nền Kinh tế sáng tạo.

Thuật ngữ “Kinh tế sáng tạo” sẽ bao trùm kinh tế Xanh, kinh tế số, kinh tế ban đêm…

Sau gần 40 năm đổi mới, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong phát triển kinh tế - xã hội nói chung và tăng trưởng kinh tế nói riêng. Tuy nhiên cũng đang phải đối diện với những rủi ro, thách thức liên quan đến chất lượng, mức độ bền vững của tăng trưởng như: Tăng trưởng chủ yếu dựa vào gia tăng nguồn lực đầu vào các ngành thâm dụng lao động và tài nguyên; đóng góp của các nhân tố gắn trực tiếp với cải thiện chất lượng, năng suất lao động, năng lực cạnh tranh và đổi mới sáng tạo còn chưa tương xứng với kỳ vọng...

Nhận định về thực trạng, cơ hội, thách thức cũng như yêu cầu hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách, cơ sở dữ liệu và hợp tác với các đối tác quốc tế trong phát triển Kinh tế sáng tạo ở Việt Nam, các chuyên gia kinh tế cho rằng, kinh nghiệm phát triển Kinh tế sáng tạo của các nước trên thế giới là bài học hữu ích cho Việt Nam trong quá trình thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng: “Kinh tế sáng tạo là mô hình kinh tế rất đáng nghiên cứu ở Việt Nam".

Dẫn chứng phát triển Kinh tế sáng tạo của một số quốc gia trên thế giới trong đó có lĩnh vực văn hóa, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng: “Đây là mô hình kinh tế rất đáng nghiên cứu ở Việt Nam. Thay vì kinh tế Xanh, kinh tế số, kinh tế ban đêm… có thể dùng thuật ngữ chung là Kinh tế sáng tạo sẽ bao trùm được tất cả, đồng thời với khái niệm sáng tạo này còn gợi mở thêm đối với các mô hình kinh tế khác. Trong báo cáo này còn gắn sáng tạo với văn hóa. Quan trọng nhất vẫn là đổi mới tư duy và nhận thức, rất cần có hệ thống quản trị cho phù hợp với mô hình này”.

Báo cáo đã phân tích về điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức đối với phát triển Kinh tế sáng tạo ở Việt Nam. Các điểm mạnh bao gồm: Di sản văn hóa phong phú và đa dạng; dân số trẻ, năng động và thành thạo công nghệ; những thay đổi chính sách tích cực đối với các mô hình kinh tế mới. Các điểm yếu bao gồm: Hạn chế cố hữu về nguồn vốn, đặc biệt là trong các lĩnh vực sáng tạo truyền thống; thiếu nhiều kỹ năng liên quan đến kinh tế sáng tạo ở không ít nhóm chủ thể sáng tạo (đặc biệt là người trung niên và người cao tuổi, phụ nữ, các địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn…); những bất cập về kết cấu hạ tầng “cứng” và “mềm” cho phát triển Kinh tế sáng tạo.

Việt Nam có những cơ hội quan trọng cho phát triển Kinh tế sáng tạo, nhờ chuyển đổi số, sự phục hồi và vươn lên mạnh mẽ của ngành Du lịch, thị trường trong nước có quy mô tương đối lớn, và hợp tác quốc tế. Cùng với đó, Việt Nam cũng phải xử lý những thách thức liên quan đến cạnh tranh từ thị trường quốc tế, khả năng thích ứng trước tốc độ thay đổi nhanh chóng của công nghệ, và “sức ỳ” của thể chế.

Xây dựng Chiến lược quốc gia về Kinh tế sáng tạo

Theo bà Trần Thị Hồng Minh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, phát triển các mô hình kinh tế mới không chỉ dựa vào công nghệ mới, tiến bộ khoa học kỹ thuật đã được nhắc đến mà quan trọng nhất là xuất phát từ sự chủ động sáng tạo của các chủ thể khi tiếp cận các ngành nghề, các thị trường, các khách hàng truyền thống. Đây chính là không gian “vô tận” trong bối cảnh các nguồn lực về tài nguyên là “hữu hạn”” và những sáng tạo trí tuệ của con người Việt Nam là tài nguyên “vô tận” để có thể khai thác được các ý tưởng cho các mô hình tăng trưởng kinh tế trong thời gian sắp tới…

Vì vậy, Báo cáo cũng đưa ra khuyến nghị cụ thể đối với Quốc hội, Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương, các hiệp hội ngành nghề và cộng đồng doanh nghiệp, hướng tới việc xây dựng và triển khai hiệu quả một Chiến lược quốc gia về Kinh tế sáng tạo..

Việt Nam đang hướng tới tầm nhìn, mục tiêu phát triển dài hạn, cụ thể là trở thành quốc gia đang phát triển có thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045. Để hiện thực hóa tầm nhìn, mục tiêu phát triển này, duy trì tăng trưởng kinh tế ở mức cao là một điều kiện tiên quyết. Dù vậy, Việt Nam đã và đang phải đối mặt với những thách thức lớn khi mô hình tăng trưởng truyền thống dựa trên gia tăng vốn, lao động phổ thông, đất đai, tài nguyên thiên nhiên đã chạm ngưỡng giới hạn. Trong bối cảnh ấy, phải không ngừng đổi mới, cả về tư duy, cách làm và mô hình để “sáng tạo” ra những không gian mới cho tăng trưởng kinh tế.

Theo bà Trần Thị Hồng Minh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, Kinh tế sáng tạo đã cho thấy một tiềm năng vô cùng lớn, thậm chí có thể nói là “không giới hạn”.

Bà Trần Thị Hồng Minh chia sẻ: Là cơ quan nghiên cứu và tham mưu hàng đầu cho Chính phủ và Bộ Kế hoạch và Đầu tư, trong những năm qua, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương đã không ngừng nghiên cứu, kiến nghị các nội dung cải cách thể chế kinh tế một cách toàn diện để cơ cấu lại nền kinh tế theo hướng nâng cao chất lượng tăng trưởng, khả năng cạnh tranh và năng suất lao động. Một định hướng quan trọng mà Viện đã dày công nghiên cứu và tham mưu trong thời gian qua chính là phát triển các mô hình kinh tế mới. Những ý tưởng, đề xuất chính sách quan trọng đầu tiên về kinh tế chia sẻ, kinh tế ban đêm, kinh tế tuần hoàn,… đều được khởi xướng, hoàn thiện ở Viện.

Tiềm năng vô cùng lớn của Kinh tế sáng tạo tại Việt Nam

Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức - do Bộ Hợp tác Kinh tế và Phát triển Liên bang Đức tài trợ - đã hỗ trợ Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương thực hiện nghiên cứu Báo cáo này. Ông Dennis Quennet, Cố vấn trưởng, và tập thể cán bộ Chương trình Cải cách kinh tế vĩ mô/Tăng trưởng xanh đã luôn quan tâm, hỗ trợ quá trình nghiên cứu và công bố Báo cáo. Theo Ông Dennis Quennet, kinh nghiệm quốc tế ở nhiều nước, trong đó có Cộng hòa Liên bang Đức, đã cho thấy tư duy về kinh tế sáng tạo giúp hoàn thiện chính sách để các ý tưởng sáng tạo có đủ điều kiện, chu trình từ hình thành, sản xuất, cung ứng, phân phối và kể cả xuất khẩu, từ đó mang lại nhiều giá trị gia tăng hơn cho nền kinh tế, lợi nhuận cao hơn cho doanh nghiệp, và thu nhập cao hơn cho người lao động.

Việt Nam đã nhận thấy tiềm năng phát triển của Kinh tế sáng tạo. Báo cáo nghiên cứu của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương đã rà soát khá toàn diện, chi tiết về các hoạt động kinh tế sáng tạo, kể cả theo mô hình truyền thống và các mô hình hiện đại hơn. “Quan trọng hơn, đặt trọng tâm vào khai thác ý tưởng, sức sáng tạo của con người và bảo vệ tài sản trí tuệ từ quá trình sáng tạo. Kinh tế sáng tạo đã cho thấy một tiềm năng vô cùng lớn, thậm chí có thể nói là “không giới hạn”. Tôi tin rằng, sự phát triển của các công nghệ mới (trong đó có AI) cũng không làm mất đi những tiềm năng sáng tạo ấy, mà đòi hỏi nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, phải có cách tiếp cận chiến lược, toàn diện hơn để chính những công nghệ ấy giúp “nâng bước” sức sáng tạo của con người” - bà Trần Thị Hồng Minh nhận định.

Dù vậy, theo bà Trần Thị Hồng Minh, Việt Nam cần nhìn nhận thẳng thắn những khó khăn, hạn chế đối với phát triển Kinh tế sáng tạo ở Việt Nam: “Báo cáo mới là nghiên cứu đầu tiên đưa ra khái niệm cụ thể về Kinh tế sáng tạo phù hợp với thực tiễn ở Việt Nam. Khảo sát của chúng tôi tại một số địa phương trong thời gian qua cũng cho thấy cách hiểu khác nhau về Kinh tế sáng tạo, có nơi còn hiểu “đại khái” Kinh tế sáng tạo giống với Đổi mới sáng tạo. Chính sách cho Kinh tế sáng tạo chỉ mới cụ thể ở một số ngành, song chưa điều chỉnh kịp thời phù hợp với bối cảnh mới của các ngành này, trong khi nhiều hoạt động sáng tạo còn thiếu khung chính sách, quy định pháp lý”.

Báo cáo nghiên cứu phát triển Kinh tế sáng tạo cũng đưa ra các khuyến nghị như: Việt Nam cần hoàn thiện khung chính sách vững chắc để nuôi dưỡng Kinh tế sáng tạo, gắn với tạo không gian, động lực và sự yên tâm cho các chủ thể sáng tạo. Tăng cường đầu tư vào cơ sở hạ tầng và công nghệ số; tăng cường phát triển giáo dục và đào tạo kỹ năng; thúc đẩy hợp tác và kết nối; tiếp tục phát triển thị trường trong nước và quốc tế cho các sản phẩm sáng tạo của Việt Nam và tăng cường tính bền vững và trách nhiệm xã hội trong các doanh nghiệp liên quan tới sáng tạo.