Xuân về trên bản Hua Tạt

“Tống cựu, nghinh tân” bằng roi tre đá nóng

Đã thành thông lệ, cứ vào ngày 30/11 âm lịch hàng năm, khi hoa đào, hoa mận, hoa cải đã bung nở trên ruộng, trên nương, thì bà con người Mông trên bản Hua Tạt bắt đầu đón Tết cổ truyền của dân tộc mình. Theo những già bản thì Tết cổ truyền của người Mông ở Vân Hồ thường được bắt đầu trước Tết Nguyên đán đúng 1 tháng. Lúc này, trai, gái trong bản sẽ xúng xính trong những bộ quần áo đẹp nhất, rực rỡ nhất bước vào chơi hội Xuân. Nhà nhà rộn ràng bởi tiếng chày giã bánh dày, tiếng nói cười của người lớn, tiếng vui đùa, reo hò của trẻ em. Sân chơi đông đúc người tụ hội với nhiều trò vui như tu lu, ném pao, múa khèn, đẩy gậy…

Năm nay, không khí đón Tết cổ truyền trên bản Hua Tạt cũng đã rộn ràng, nô nức. Trước khi bước vào dịp Tết cổ truyền cả tháng trời, chị em phụ nữ trong bản đã tranh thủ may váy áo, thêu họa tiết trên váy mới, áo mới. Vào ngày tất niên (30/11), nhà ai cũng tất bật mổ gà, mổ lợn cho mâm cúng, mâm cỗ. Ông Tráng A Cao, Giám đốc HTX nông nghiệp A Cao, Phó Bí thư chi bộ bản Hua Tạt giới thiệu: Bà con bản Hua Tạt đón Tết cổ truyền theo lịch trăng (lịch âm). Tại bản Hua Tạt, Tết của bà con bắt đầu từ 30/11 âm lịch hàng năm, nếu theo truyền thống có thể kéo dài đến cả tháng. “Bây giờ Tết Mông đã giản đơn hơn. Dù vậy, đây vẫn là dịp để người dân bản Hua Tạt vui chơi, gặp gỡ sau một năm lao động vất vả”, ông Cao lý giải. 

Trước khi làm lễ cúng ngày Tết, chủ nhà sẽ cầm cành tre đi xua đuổi tà ma quanh nhà, xua đuổi những điều muộn phiền trong năm cũ để cầu mong một năm mới tốt đẹp hơn. Sau đó, chủ nhà lấy 3 viên đá đem nướng lên than hồng rồi đặt trước cửa nhà, đổ nước lên. Những viên đá đang nóng gặp nước sẽ bốc hơi, đem theo tất cả muộn phiền của năm cũ bay đi.

Mâm cỗ ngày Tết được chuẩn bị với các món ăn như gà luộc, thịt lợn cắp nách nướng, măng, rau, bánh dày, rượu ngô…

Trong những dịp quan trọng như Tết cổ truyền, bánh dày là một trong những món không thể thiếu. Gạo dùng để làm bánh dày là gạo nếp nương ngon, đem đồ chín thành xôi rồi dàn ra trên cối giã bánh (cối được làm từ thân cây gỗ khoét rỗng ruột). Sau đó, thanh niên trai tráng sẽ thay phiên nhau dùng chày giã nhuyễn khi còn nóng. Càng giã kỹ thì bánh càng dẻo, ngon và để được lâu. Khi đã đạt chuẩn, phụ nữ trong nhà sẽ sử dụng lòng đỏ trứng gà luộc chín để xoa một ít vào lòng bàn tay và bề mặt của cái mẹt giúp chống dính và tăng hương vị cho bánh. Bánh được nhào, nặn từ khi còn nóng thành hình tròn trịa như mặt trăng, mặt trời, gói bằng lá chuối để cúng và ăn trong những ngày Tết. Sau khi hoàn thành, bà con người Mông bày 6 cặp bánh dày lên bàn thờ, tượng trưng cho 12 tháng trong một năm với ý nghĩ dâng lên trời đất và vị thần mùa màng.

Làm mâm cúng tổ tiên, trời đất xong, người ta bắt đầu những cuộc vui Xuân rộn rã. Bà con trong bản sẽ đến từng nhà thăm hỏi nhau, chúc Tết, cùng nhau khấn cầu, ước nguyện những điều tốt đẹp nhất cho năm tới và rủ nhau đi chơi, đi hội. Theo các già bản người Mông thì: Tết của người Mông trước đây thường kéo dài cả tháng trời. Trai bản cứ đeo khèn bè, dắt ngựa hoặc đi bộ, lang thang khắp từ bản này sang bản khác, chơi Xuân, tìm vợ. Nhiều khi ta sẽ bắt gặp các chàng trai Mông từ Nghệ An, Thanh Hóa, Lào Cai, Tuyên Quang… xa xôi hàng trăm ki-lô-mét nhưng vẫn chân trần lội bộ, hiện diện chơi Xuân trên đất Mộc Châu, Vân Hồ.

Phát triển kinh tế gắn với bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa

Bản Hua Tạt, xã Vân Hồ, huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La là nơi sinh sống của 170 hộ đồng bào dân tộc Mông. Để nâng cao thu nhập, bà con trong bản tích cực chuyển đổi cây trồng từ lúa, ngô năng suất thấp sang những cây có giá trị cao, được ưa chuộng trên thị trường như bơ, cam, bưởi, đào, su su… Khi đời sống được nâng lên, cái bụng no hơn, cái lưng ấm hơn, bà con lại càng quan tâm phát triển văn hóa gắn với kinh tế. Mô hình du lịch cộng đồng tại bản Hua Tạt là một trong những “điểm sáng” du lịch của huyện Vân Hồ, thu hút nhiều khách du lịch trong và ngoài nước. Từ đây, đời sống vật chất và tinh thần của bà con ngày càng được cải thiện, đổi mới diện mạo bản vùng cao Sơn La.

Tạo thêm màu sắc mới trong du lịch cộng đồng, bản Hua Tạt đã thiết kế nhiều hoạt động trải nghiệm hấp dẫn cho du khách từ những hoạt động văn hóa bản địa. Chị Đỗ Phương Thảo, du khách từ Hà Nội cho biết: “Mỗi lần đến với Hua Tạt, tôi và nhóm bạn lại được tham gia hoạt động mới. Tại đây, tôi đã thử xoay cối đá để xát lúa, làm bánh dày cùng bà con, vẽ sáp ong trên vải, điêu khắc gỗ làm đồ lưu niệm… Trong lúc trải nghiệm, tôi được người dân trong bản kể cho nhiều sự tích, câu chuyện, được hướng dẫn các mẹo để làm nhanh và đẹp hơn, được hỗ trợ để có thành phẩm ưng ý. Đây là những thứ tôi không thể có ở Hà Nội, nên tôi rất mong chờ được đến đây vào chuyến đi tiếp theo.”

Anh Tráng A Chu, chủ homestay A Chu, người tiên phong trong việc phát triển du lịch cộng đồng tại bản Hua Tạt, cho biết: Phát triển du lịch cộng đồng  không chỉ tạo thêm nguồn thu mới cho bà con trong bản mà cũng là cơ hội để chúng tôi giới thiệu văn hóa với bạn bè trong và ngoài nước. Từ món ăn, nước uống, trang phục, điệu múa đến các hoạt động truyền thống luôn có sức hút đặc biệt với du khách. Và trên thực tế, sau khi trải nghiệm, nhiều đoàn khách quý nên đã rủ thêm gia đình, người thân, bạn bè quay trở lại đây. 

Đồng thời, hoạt động du lịch cộng đồng cũng thổi một “luồng gió mới” vào việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Nhiều giá trị văn hóa được quan tâm, chú trọng hơn, được truyền dạy cho thế hệ kế cận như nghệ thuật trình diễn dân gian, các bài khèn, bài sáo, điệu nhảy truyền thống. 

Sắc Xuân trên bản Hua Tạt không chỉ là vẻ đẹp của thiên nhiên tươi thắm, mà còn là sắc màu của những giá trị văn hóa truyền thống và tinh thần đoàn kết, đổi mới của đồng bào dân tộc Mông. Với sự kết hợp hài hòa giữa bảo tồn văn hóa và phát triển kinh tế, bản Hua Tạt đã và đang trở thành điểm sáng nơi vùng cao Sơn La, gợi mở tương lai đầy triển vọng về bản du lịch cộng đồng.