Phong tục Tết Thầy xưa và nay - nét đẹp văn hóa của người Việt

Trong xã hội hiện đại, Tết thầy cũng dần có những cách thể hiện đổi mới, cô Nguyễn Thị Dung, giáo viên THCS tại Hải Dương chia sẻ, là một giáo viên trẻ, mới vào nghề được hơn 5 năm, cô không khỏi xúc động, nhớ mãi những món quà đặc biệt của học sinh nhân ngày Tết thầy.

“Tôi vẫn nhớ như in năm đầu tiên đi dạy, ngày mùng 3 Tết, một nhóm học sinh lớp tôi chủ nhiệm cùng đến chúc Tết tại nhà cô. Các em chuẩn bị sẵn trà sữa, một ít ổi, xoài dầm để đến cùng liên hoan ngọt tại nhà cô giáo. Dù đơn giản, nhưng cô trò đều rất vui, cùng ăn bánh, uống trà sữa, chụp ảnh đăng facebook. Những lần như thế tôi cũng cảm thấy mình được gần hơn với các em, được lắng nghe nhiều hơn những câu chuyện mà thường ngày trên lớp có thể các em ngại chia sẻ”, cô Dung kể.

Có năm, không đến chúc Tết trực tiếp, nhưng cô giáo trẻ không khỏi bất ngờ và hạnh phúc khi nhận được clip do học sinh tự làm ghi lại những khoảnh khắc của cô trên lớp, có cả lúc vui, lúc giận dữ và những biểu cảm khó tả…

Cô Dung chia sẻ, với những thầy cô, niềm hạnh phúc nhất là được đón nhận tình cảm và chứng kiến sự trưởng thành của mỗi học sinh. Cũng chính những tình cảm đó là “chất keo” để mỗi giáo viên thêm yêu mến, gắn bó với nghề.

Là một giáo viên, nhưng cũng từng là học trò, Tết đến, cô Dung vẫn cùng những bạn học cũ trở về thăm thầy cô giáo năm xưa. Với cô Dung, đó không chỉ là dịp để thể hiện sự tri ân với thầy cô, mà còn là dịp để mỗi người được sống lại với khoảng thanh xuân rực rỡ tuổi học trò.

Thầy Hồ Tuấn Anh, Hiệu trưởng Trường THCS Quỳnh Phương (Hoàng Mai, Nghệ An) cho rằng, Tết thầy xưa kia vốn là ngày lễ rất thiêng liêng, không chỉ với học sinh mà còn với cả các bậc phụ huynh. Đó không chỉ là ngày thể hiện sự biết ơn với người thầy mà còn là ngày tôn vinh nghề dạy học. Trong xã hội hiện đại, thầy Hồ Anh Tuấn cho rằng, Tết thầy ít nhiều có chút nhạt hơn, cách thể hiện cũng khác. Hơn nữa, ngày nay không phải thầy cô nào cũng ở nhà ngày Tết, mà có thể về quê, đi du lịch chỗ này chỗ kia, do vậy ngày mùng 3 Tết thầy mang ý nghĩa như một sự nhắc nhở về một nét đẹp văn hóa là chính, không hẳn là đến trực tiếp đi Tết Thầy như trước đây.

“Trong xã hội số, cách thể hiện cũng có nhiều khác biệt, học trò cũng ít đến nhà thầy cô hơn, mà chủ yếu nhắn tin qua facebook, điện thoại. Dù bằng bất cứ cách thể hiện nào đi nữa, hay chỉ cần một sự tương tác tích cực của học sinh, kể cả việc thi thoảng có những em vào “mách” thầy chuyện nọ chuyện kia, đều là những cảm xúc rất đặc biệt với người thầy, đó là một điều kỳ diệu giúp giáo viên luôn yêu mến học trò”, thầy Hồ Tuấn Anh chia sẻ.

Nói về văn hóa mùng 3 Tết thầy, PGS.TS Lê Quý Đức, nguyên Phó Viện trưởng Viện Văn hóa và phát triển, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh cho biết, có lẽ từ khi nền giáo dục chính thống xuất hiện, khoảng sau thời kỳ Bắc thuộc, khi văn hóa Hán du nhập vào nước ta, Tết thầy bắt đầu trở thành một truyền thống trong văn hóa, đi liền với Tết cha, Tết mẹ. Bởi vậy tục ngữ có câu “Mùng 1 Tết cha, mùng 2 Tết mẹ, mùng 3 Tết thầy”. Như vậy, ơn nghĩa của cha mẹ, thầy cô được đặt trong phạm trù đạo đức có tính nhân sinh của con người Việt Nam. Bộ 3 lễ đó rất quan trọng trong xã hội xưa, như một đạo lý nhân sinh.

“Xưa kia, trò đi Tết thầy cũng giống như Tết cha, Tết mẹ, đầu năm mới mang quà đến mừng cho thầy, lễ thầy, thể hiện lòng biết ơn. Xưa trong xã hội nông nghiệp, Tết thầy chủ yếu là tặng thầy cặp bánh chưng, ít gạo nếp, cây giò hay miếng thịt, kèm theo chút hoa quả và chai rượu. Tết thầy vừa có nghĩa như một hành vi ứng xử vào đầu năm, nhưng cũng mang ý nghĩa là một món quà nào đó đến biếu thầy. Tết không chỉ là tiết, là thời gian, không gian đầu năm mà còn là biểu hiện của lễ nghĩa, hành vi, hoạt động có tính chất nghi thức.

Ngày nay, vẫn còn ý nghĩa của việc đi Tết thầy, nhưng có lẽ do điều kiện kinh tế xã hội phát triển, đời sống xã hội thay đổi, nên quà Tết đến với nhà thầy cũng khác xưa rất nhiều. Giờ đây trò có thể Tết thầy vào ngày mùng 3 đầu năm, nhưng cũng có thể thay bằng ngày Nhà giáo Việt Nam (20/11) – ngày ấy cũng có thể hiểu là Tết thầy”, PGS.TS Lê Quý Đức nói.

Cũng theo PGS.TS Lê Quý Đức, Tết thầy ngày nay gần như đã thay đổi cả về thời gian, không gian và lễ vật. Nếu như xưa kia, ngày Tết, trò mang lễ vật đến nhà Thầy, để lên bàn thờ, chắp tay khấn vái, nếu thầy còn sống thì cúng tổ tiên, thầy mất thì khấn hương linh thầy. Ngày nay, trò đến nhà thầy không làm vậy nữa, quà Tết cũng có nhiều khác biệt, không còn là bánh chưng, gạo nếp, mà thay bằng nhiều thứ quà khác.

“Tết thầy ngày nay vẫn mang ý nghĩa truyền thống, nhưng có lẽ đã thị trường hóa phần nào, thể hiện ở chỗ người ta biếu thầy một món quà nào đó không chỉ để thể hiện sự biết ơn, mà đâu đó còn có ý nghĩa trả ơn. Tết thầy cũng mang tính vật chất, thế tục hóa nhiều hơn là giá trị về tinh thần.

Nhưng đây cũng là sự biến đổi tất yếu. Nét truyền thống vẫn còn, cũng không thể nói Tết thầy hoàn toàn biến đổi, hay trở nên thực dụng hoàn toàn, nhưng phần nào đã có sự đậm nhạt ở những quan hệ khác nhau.

Mấy chục năm làm thầy, cũng có những học trò đến thăm tôi như muốn trả một món thù lao với thầy vì đã hướng dẫn, dìu dắt, nhưng cũng có những học trò khi đến vẫn giữ thái độ truyền thống với sự biết ơn, đến thăm thầy là chính”.

Nhà nghiên cứu văn hóa Lê Quý Đức cũng cho rằng, dù ngày Tết thầy có biến đổi, nhưng cũng không nên quá hoài niệm, yêu cầu phải như xưa, mỗi sự thay đổi đều là lẽ tất yếu của cuộc sống không ngừng vận động. Điều quan trọng nhất là làm sao giữ gìn nét đẹp truyền thống, đạo đức, cái tinh túy của đạo lý, còn hình thức biểu hiện có thể thay đổi cũng nên “châm chước”.